Kiedy topi się Marzannę – data, symbolika i tradycje związane z pożegnaniem zimy

Kiedy topi się Marzannę? Dokładna data i jej znaczenie

Topienie Marzanny to pradawny zwyczaj pożegnania zimy i powitania wiosny, który do dziś fascynuje zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ceremonia niszczenia kukły symbolizującej zimową niemoc najczęściej odbywa się 21 marca, czyli w dzień równonocy wiosennej. To symboliczna data, która w wielu kulturach uchodzi za początek nowego cyklu życia. Choć termin ten może się nieco różnić w zależności od regionu czy szkoły, najczęściej to właśnie pierwszy dzień astronomicznej wiosny wieńczy koniec zimy poprzez spalenie lub utopienie Marzanny.

Warto jednak pamiętać, że w tradycji ludowej topienie Marzanny praktykowano również w czwartą niedzielę Wielkiego Postu, znaną jako Biała Niedziela lub Śmiertna Niedziela. Data ta wędruje w kalendarzu, zależnie od terminu Wielkanocy, dlatego współczesne świętowanie upowszechniło się 21 marca — łatwiejsze do zapamiętania i zsynchronizowane z rytmem pór roku.

Co symbolizuje Marzanna? Geneza i znaczenie ludowe

Marzanna to nie tylko kukła wykonana z słomy i materiałów. To przede wszystkim symbol zimy, śmierci i ciemności. Jej imię wywodzi się prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa mor, oznaczającego śmierć, chorobę, zniszczenie. W wierzeniach dawnych Słowian Marzanna była boginią zimy i śmierci, chroniącą zaświaty, władczynią przemijania oraz destrukcji.

Jej spalenie lub utopienie to rytuał, który miał przynieść oczyszczenie, zakończenie trudnej, martwej pory roku, a jednocześnie zaproszenie do życia sił witalnych i płodności, które uosabiała wiosna. To metaforyczne rozstanie z mrokiem i zaproszenie światła, ciepła i urodzaju. Dziś, choć rytuał stracił swoje sakralne znaczenie, wciąż niesie w sobie przesłanie transformacji i odnowy.

Jak wygląda kukła Marzanny i jak się ją wykonuje?

Tradycyjna Marzanna to kukła wykonana najczęściej ze słomy i materiału. Postać przypomina kobietę – z zaznaczonym tułowiem, głową i czasem rękami, często ubraną w białą suknię, co symbolizuje zimę i śmierć. Zdarza się, że Marzannę przyozdabia się kolorową wstążką lub maluje twarz, co ma podkreślać jej ludowy, teatralny charakter.

W dawnych czasach tworzono Marzannę wspólnie – cała społeczność, zwłaszcza dzieci i młodzież, angażowała się w jej wykonanie. To był nie tylko rytuał symboliczny, ale i wspólnota działania. Dziś kukły te wykonuje się głównie w szkołach i przedszkolach, coraz częściej z materiałów ekologicznych, zgodnie z ideą zrównoważonego świętowania.

Jak przebiega obrzęd topienia Marzanny? Przebieg rytuału

Topienie Marzanny to niezwykle barwny i radosny rytuał, w którego centrum znajduje się symboliczna śmierć zimy. Uczestnicy – najczęściej uczniowie – idą w radosnym barwnym pochodzie z kukłą niesioną przez kilku przedstawicieli. Śpiewają przy tym przyśpiewki ludowe, wykrzykują zaklęcia, niekiedy tańczą i grają na instrumentach, co ma wzmacniać moc rytuału.

Po dojściu nad rzekę, staw lub inny zbiornik wodny, kukła zostaje spalona lub wrzucona do wody. Często odbywa się to przy wtórze okrzyków typu: „Zimę żegnamy, wiosnę witamy!” To wyraz ludowej magii i życzenia sobie pomyślności w nowym sezonie. Współcześnie coraz częściej odchodzi się od wrzucania kukły do wody, uznając to za szkodliwe dla środowiska. Zamiast tego wybiera się wersje biodegradowalne lub pali się ją w bezpiecznych warunkach.

Skąd pochodzi tradycja topienia Marzanny?

Zwyczaj topienia Marzanny ma swoje korzenie w religii przedchrześcijańskiej, głęboko zakorzenionej w kulturze ludowej krajów słowiańskich. Wspomniana już bogini Marzanna była czczona przez plemiona słowiańskie jako uosobienie zimy oraz śmierci. Gdy chrześcijaństwo dotarło na ziemie słowiańskie, rytuał nie został zakazany, lecz wtopił się w nową tradycję, przyjmując bardziej symboliczny, niż religijny charakter.

Z czasem zwyczaj nabrał charakteru edukacyjno-wychowawczego. W epoce nowożytnej skolaryzacja i rozwój kultury ludowej nadały mu walor integracyjny i rozrywkowy. Dziś topienie Marzanny to głównie wydarzenie pedagogiczne, okazja do świętowania współczesnego równonocy, ale też forma przekazywania dzieciom kulturowego dziedzictwa przez zabawę i wspólne działanie.

Dlaczego topienie Marzanny jest popularne w szkołach?

Topienie Marzanny zdobyło ogromną popularność w placówkach edukacyjnych z kilku powodów. Po pierwsze, to atrakcyjna forma obcowania z tradycją – dzieci i młodzież uczą się o zwyczajach przodków nie z podręczników, lecz poprzez bezpośrednie uczestnictwo w rytuale. Po drugie, to świetna okazja do integracji klasowej czy szkolnej – wspólne wykonanie kukły, pochód, przedstawienia i gry terenowe budują wspólnotę.

Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że pierwsze dni wiosny są dla uczniów momentem wzmożonej energii i chęci działania. Nauczyciele chętnie wykorzystują ten rytuał, by wyjść poza ramy lekcji i zorganizować tematyczny Dzień Wagarowicza – nierzadko z konkursami, piknikami i zajęciami na świeżym powietrzu.

Czy topienie Marzanny jest legalne? Wpływ na środowisko i przepisy

Choć zwyczaj topienia Marzanny nie jest zakazany, warto mieć świadomość, że wrzucanie nieekologicznych kukieł do rzeki lub jeziora jest niezgodne z przepisami. Obowiązujące w Polsce prawo zakazuje zaśmiecania środowiska naturalnego, dlatego Marzanna powinna być wykonana z materiałów biodegradowalnych lub spalana w kontrolowanych warunkach.

Niektóre gminy i szkoły organizują specjalne wydarzenia połączone z edukacją ekologiczną, gdzie dzieci dowiadują się o alternatywach – kukły z papieru, tkanin naturalnych, bez plastiku czy sztucznych farb. Celem jest nie tylko podtrzymywanie tradycji, ale także kształtowanie proekologicznych postaw. Dlatego coraz częściej mówi się o „symbolicznym” topieniu Marzanny – bez rzeczywistego wyrzucania kukły do wody.

Czy zwyczaj topienia Marzanny występuje w innych krajach?

Choć Marzanna to typowo słowiańska tradycja, podobne rytuały występują również w innych kulturach. W Czechach i na Słowacji topi się „Morenę” lub „Morynę”, która pełni tę samą funkcję – symbolicznego pożegnania zimy. W Niemczech istnieje zwyczaj usuwania „zimowego ducha” poprzez spalenie kukły lub figury lodowej.

Ciekawostką może być fakt, że w niektórych regionach Europy Zachodniej w okresie przejścia zimy we wiosnę organizuje się karnawałowe pochody z symbolicznymi postaciami, które spalane są na znak końca mroźnej pory roku. To pokazuje, że potrzeba rytualnego oczyszczenia i odnowienia natury jest uniwersalna, niezależnie od szerokości geograficznej.